જૂનાગઢ જિલ્લામાં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી પ્રાકૃતિક ખેતી પ્રત્યે ખેડૂતોમાં રસ વધ્યો છે. ખાસ કરીને મગ જેવા દાળવાળા પાકમાં પ્રાકૃતિક પદ્ધતિ ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થાય છે. કારણ કે મગ જમીનને ફળદ્રુપ બનાવે છે અને સાથે સાથે સ્વસ્થ અનાજ પણ આપે છે.
🏞 જમીન તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયા
ખેતરનું ઊંડું ખેડાણ કરી જમીનને હવાને ખુલ્લી કરવી.
બેડ પદ્ધતિ (રેઝ્ડ બેડ) અપનાવવાથી પાણીની નિકાસ સારી થાય છે.
૧૦ ટન ગાયના છાણિયું ખાતર પ્રતિ હેક્ટર પ્રમાણે ભેળવી જમીન તૈયાર કરવી.
બીજ વાવણી કરતાં પહેલાં જીવામૃતનો છંટકાવ ખેતરમાં કરવાથી જમીનમાં રહેલા સુક્ષ્મજીવો સક્રિય બને છે.
🌾 બીજ તૈયાર કરવાની રીત
પ્રતિ એકર ૮-૧૦ કિલો મગનું બીજ પૂરતું રહે છે.
બીજને વાવણી કરતાં પહેલાં બીજામૃત (ગાયનું મૂત્ર, ગોળ, ચણાનો લોટ વગેરે થી બનેલું દ્રાવણ)માં ૩૦ મિનિટ સુધી ભીંજવવું.
બીજને છાયા માં સૂકવી તરત જ વાવણી કરવી.
🌿 વાવણી
હરોળથી હરોળનું અંતર : ૧ ફૂટ.
છોડથી છોડનું અંતર : ૩ થી ૪ ઇંચ.
બીજને ૩-૪ સેમી ઊંડાઈએ વાવવું.
ખરીફ ઋતુ (જૂન-જુલાઈ) અથવા ઉનાળુ મગ (ફેબ્રુઆરી-માર્ચ) માટે યોગ્ય સમય છે.
💧 સિંચાઈ વ્યવસ્થા
પ્રાકૃતિક ખેતીમાં ટપક સિંચાઈ શ્રેષ્ઠ ગણાય છે.
પ્રથમ સિંચાઈ વાવણી પછી ૫-૭ દિવસે.
ત્યારબાદ દર ૧૦-૧૨ દિવસે હળવી સિંચાઈ આપવી.
પાકના ફૂલ આવતી વખતે પાણીની ખાસ કાળજી રાખવી.
🌾 જંતુ અને રોગ નિયંત્રણ
જીવામૃતનો છંટકાવ દર ૧૫ દિવસે એક વાર કરવો.
છાશનું છંટકાવ કરી પાનના રોગો અટકાવી શકાય છે.
કીટકો માટે દશપરણી આર્ક (નેમ, કઢીપત્તા, આંબા વગેરેના પાનમાંથી બનતું દ્રાવણ) છાંટવું.
🌾 નિંદણ નિયંત્રણ
રસાયણોના બદલે હાથથી નિંદણ કરવું.
મલ્ચિંગ (પાકના અવશેષો જમીન પર પાથરી દેવા)થી ભેજ જળવાય છે અને નિંદણ ઓછું થાય છે.
🌾 કાપણી
૬૦-૭૦ દિવસમાં મગ પાક તૈયાર થાય છે.
પાંદડાં સૂકાવા માંડે અને કઠોળ બદામી રંગનું થવા માંડે ત્યારે કાપણી કરવી.
કાપેલા છોડને તડકામાં ૪-૫ દિવસ સુકવી પછી દાણા કાઢવા.
✅ લાભ
સ્વસ્થ અને રાસાયણમુક્ત અનાજ.
જમીન વધુ ફળદ્રુપ બને છે.
ખેતીનો ખર્ચ ઓછો અને આવક વધુ.
પર્યાવરણનું સંરક્ષણ.
📌 અહેવાલ : નરેન્દ્ર દવે સાથે જગદીશ યાદવ, જૂનાગઢ
